Kamp Rees

In Rees, bij het buurtschap Groin, stond een oude dakpannenfabriek. Dat was nabij de Empelerstrasse en de Groiner Allee. Het terrein werd begrensd door een meertje, moerasgebied en bosschages aan de achterzijde en een tramlijn aan de voorzijde. In de oorlog werd de dakpannenfabriek een Lager. De weg erheen werd afgesloten met een slagboom, die bewaakt werd door een schildwacht. Rondom het kamp liepen bewakers (SA-mannen) en die probeerden ontsnappingen tegen te gaan. In het kamp was het een grote modderboel. Houten vlonders moesten er voor zorgen dat je niet wegzakte.
De fabriek stamde uit 1850. De familie Boers was de eigenaar. Zij hadden de dakpannenfabriek overgenomen van de familie Wolf. Het juiste adres van het kamp was; Groin 15-3 te Rees.

Kamp Rees

De mannen die naar Rees moesten, kwamen in de hel terecht. Er was geen sanitair; er was slechts een slecht werkende pomp en er was geen licht. Het werd streng bewaakt en om tegen de bevolking zou zijn gezegd dat er in het kamp terroristen  zaten. Bedoeling was die mensen uit de buurt te houden en te voorkomen dat er hulp geboden werd, bij voorbeeld in de vorm van voedsel. Desondanks probeerde de bevolking de gevangen wel te helpen, door illegaal enkele manden met brood langs de weg te plaatsen. Als een gevangen er iets uit haalde kreeg hij slaag. Als een burger betrapt werd kon hij de kogel krijgen.

De fabriek bestond uit twee dienstwoningen, twee gemetselde ovens, met 10 schoorstenen in totaal, en drie lange droogloodsen. Verder stonden er o.a. op het terrein, een grote schuur en enkele bijgebouwen, waar gereedschap in lag opgeslagen. De wanden van de droogloodsen waren open en de daken zaten vol gaten. Op de grond lag niets anders dan klei. Later werd er stro op gelegd. In de dienstwoning aan de achterzijde van het kamp, die eigenlijk een soort boerderij was, woonde de familie M.Postulart. Nabij deze dienstwoning bevond zich een bunker. De gevangenen mochten daar tijdens veelvuldige beschietingen niet in.

Plattegrond Kamp Rees

Bij de ingang bij de tramlijn stond de andere dienstwoning. De tramlijn werd gebruikt voor de aan- en afvoer van staal, leem en turf. In een rechte lijn achter deze dienstwoning stond een schuur (blokhut), die gebruikt werd als broodhok en als strafplaats. De gemetselde ovens werden gebruikt voor het bakken van dakpannen.
De ovens waren verbonden met de droogloodsen. Die loodsen waren c.a 70 tot 75 meter lang en ca. 10 tot 14 meter breed. Droogloodsen is een groot woord, het waren eigenlijk drie pannendaken, rustend op 2 tot 4 meter hoge palen. Aan beide buitenzijden alsmede in het midden van zo’n loods waren houten droogrekken opgesteld. Op die droogrekken werden de uit leem gevormde dakpannen te drogen gelegd. Nadat ze droog waren gingen ze in de ovens.

Toen het kamp werd gebruikt voor dwangarbeiders is op het middenterrein een grote tent geplaatst, waarin hoofdzakelijk  Haagse  dwangarbeiders waren ondergebracht. Die werd de circustent  genoemd.
Achter de drie droogloodsen en de twee ovens bevond zich een drassig gebied en een meertje. Tussen het meertje en de droogloodsen werden (na 12 december 1944)  de eerste latrines  gemaakt, waarin men zijn behoefte moest doen. Later groef men nieuwe latrines. Het waren palen waarop men ging zitten, in de open lucht.

De vochtige onderkomens zorgden ervoor dat velen ziek werden. Men was meestal ook niet gekleed op een barre winter. Ook kwam veel bloeddiarree voor. Men besmeurde dan het eigen nest en dat veroorzaakte veel besmetting

Het kamp in Rees stond niet te boek als Straflager, maar door de onmenselijke toestanden die er heersten had het er veel van weg. In het kamp bevonden zich mannen uit alle delen van Nederland, zoals o.a. Haarlem, Scheveningen, Den Haag, Leiden, Delft, Rotterdam, Twello, Arnhem en Apeldoorn. Maar er zaten ook gevangenen uit Rusland, Roemenie, Polen, Frankrijk en Italie In de tijd dat het kamp bestond, van november 1944 tot 23 maart 1945, zijn er in totaal ongeveer 3500 mannen ondergebracht , waarvan naar schatting 780 tot 850 Apeldoorners. De dwangarbeiders kregen een persoonlijk nummer en werden in groepen van maximaal 50 man ingedeeld.

De penning

Zo slecht als het was gesteld met de huisvesting, nog slechter ging het met de verstrekking van kleding en voedsel. Men kreeg in het kamp vrijwel niets. In het begin had een aantal dwangarbeiders een deken gekregen, en daarmee was het uit met de vrijgevigheid. Dat was een ramp. Vele mannen waren volstrekt onverwachts bij de razzia’s op straat opgepakt en op transport gesteld. De kleding die men aanhad bood meestal geen weerstand tegen weer en wind, bescherming bij het slapen op de vette klei of de omstandigheden in de weilanden, waar men weer en wind moest trotseren tijdens de zware graafwerkzaamheden.
De mannen kregen na een slechte nachtrust en aangesloten een dag werken s’ avonds per man ongeveer driekwart liter zogenaamde aardappelsoep en twee stukjes Duitse Kuch.
Bij de aankomst van nieuwe groepen, moesten ze de aanwezige soep verder verdelen. Dat kon alleen maar door hem nog meer met water te verdunnen. Dus de porties werden kleiner en er zaten minder vitamines en voedsel in. Uiteindelijk kreeg men in feite niet meer dan een driekwart liter warm water, soms aangelengd met een koolblad. Hierdoor werden velen dwangarbeiders ernstig ziek.

Op 18 december 1944 kreeg het kam  de status van een Lager  met als officiele benaming Auslanderlager Groine, Bauabschnitt Rohrig, Einheit Heinze . In deze benaming zaten de namen van de kampleiders opgenomen.

Heinze

Bij het minste of geringste vermoeden van ongehoorzaamheid  werd door Rohrig of Heinze, of de onder hen staande leidinggevenden, de knuppel ter hand genomen  en ranselden ze de arbeiders af.
Men keek niet of je ziek of ondervoed was. Er zijn zelfs mannen doodgeslagen, of ze werden zo hard geslagen dat ze aan hun verwondingen bezweken. Men sloeg de dwangarbeider met schopstelen. Sommige dwangarbeiders moesten eerst een Wals uitkiezen. Ze konden kiezen tussen de muziek van de Engelse Wals en de Weense Wals. Als men dan had gekozen, dan kreeg men op het ritme van die muziek de stokslagen. Vaak werden ze afgeranseld in het z.g.n. broodhok , maar de kiepkar was ook een favoriet plaats om een dwangarbeider op te leggen. Naast de kampleiding waren er ook een dertigtal bewakers, militanten van de nazi-partij, de SA-mannen, die in hun functie van Hundertschaftsfuhrer en samen met de rechtstreeks onder hen staande Gruppenfuhrers het toezicht hadden over de arbeidscolonnes die overal verspreid te werk waren gesteld.

Rohrig

Onder de Gruppenfurers bevonden zich twintig mannen uit Nederland. Ze stonden onder leiding van de heer J. Krist, die later het boek ˜De hel van Rees’ heeft geschreven. Uit deze groep zocht men nog een man en die werd aangewezen als Unterfurer.  De Gruppenfuhrers moesten opgeven wie er ziek waren, vermist, achtergebleven of naar de dokter waren gegaan.
De meeste Gruppenfuhrers en Unterfuhrers waren geen onmensen.  Ze kozen voor deze baan omdat ze de mensen wilden helpen. Je moet / mag  niet vergeten dat velen in deze verschrikkelijke tijd ook zelf moesten overleven.

Voor de Apeldoorners was er slechts een lichtpuntje. Dat was het wekelijkse bezoek van een Rijksduitser (een officiele inwoner van Duitsland), de heer Eugen Hollaender. Hij was directeur van de scheermesjesfabriek aan de Deventerstraat, het huidige AMEFA. De fabriek had filialen aan de Loseweg in Apeldoorn, in Neede en in Bocholt. Daardoor had hij een vergunning om door Duitsland te reizen.

E. Hollaender

Men kon in Apeldoorn pakketten en brieven voor de dwangarbeiders afleveren bij zijn fabriek aan de Deventerstraat. Ze werden door de heer Hollaender en zijn prive-chauffeur Anton Gerritsen vervoerd naar Bocholt. Daar werden ze op zijn kosten gefrankeerd. De stukken die naar Rees moesten brachten ze persoonlijk naar het kamp.

Vanaf eind december 1944 zijn mannen het kamp Rees gevlucht. De eersten die wegliepen en zich meldden in Gendringen waren de heren Hoekman en Bos uit Apeldoorn. Ze kwamen aan bij de boerderij van de familie Venhorst. Hun ellende was aanleiding voor de broers Jan en Theo Venhorst om daarna, samen met anderen, een ondergrondse beweging op touw te zetten. Die maakte valse papieren, regelde schuiladressen en begeleidde de mannen totdat ze in Nederland waren. Zo zijn vele honderden mannen gered en afgevoerd naar Nederland.

De dagindeling van kamp Rees, was als volgt:

• Om 06.15 uur reveille. (eten als je nog eten had)
• Om 07.15 uur aantreden voor het appel.
• Om 07.30 uur appel.
• Om 07.45 uur afmars naar het werk (onder begeleiding van een Hundertschaftfuhrer).
• Om 08.00 uur begin van de arbeid.
• Van 12.00 uur tot 13.00 uur rust.
• Van 13.00 uur tot 16.00 uur werken.
• Om 16.00 uur afmars, terug naar het kamp.
• Om 18.30 uur, afhalen van brood of soep.

Op 2 maart 1945 werd kamp Rees getroffen door een grote brand, waarbij 36 personen om het leven kwamen. De brand werd veroorzaakt toen iemand een brief schreef onder het licht van een brandende kaars en die per ongeluk omstootte. De dwangarbeiders zaten als ratten in de val omdat de enige toegangsdeur door de leidinggevenden gebarricadeerd was.

In het begin stierven er dagelijks in kamp Rees zeker twee tot drie mannen. Door de slechte behandeling werden dat er eind januari 1945 ongeveer negen per dag. In totaal zijn er in 1945 door het Comite Nazorg Kamp Rees, 247 overledenen geregistreerd. Het werkelijke aantal moet meer dan 300 tot 600 mannen zijn geweest.

Steen massagraf te Rees

Rees werd op 23 maart 1945 platgebombardeerd door Engelsen  en Schotten van  het 5e Bataljon Schotse Hooglanders (de Black Watch) en het bataljon van de Seaford Highlanders hebben het kamp bevrijd. Op 25 maart om twaalf uur s’ middags werden de nog aanwezige Duitsers gevangen genomen.
In Rees werd een tentenkamp ingericht met Nederlanders die in het kamp hadden gezeten. De meesten van hen zijn daarna overgebracht naar het plaatsje Kevelaer en na enkele dagen verder getransporteerd naar plaatsen in Nederland.
Voor vele tientallen mannen kwam de bevrijding te laat. Zij waren gestorven van de kou, uitputting, ziekte of slaag. Veel anderen kwamen ziek thuis, zowel lichamelijk als geestelijk, met alle gevolgen van dien

Voor een volledig overzicht of informatie lees het boek ‘ de verzwegen deportatie’.