In 2023 en 2024 heeft historica Renske Krimp- Schraven, baanbrekend werk verricht door een overzicht te geven over wat dwangarbeid nu voor velen heeft betekend.

Renske Krimp – Schraven. Portretfoto NIOD 2022.

.

De een moest zien te overleven en de ander heeft een onbezorgde tijd gehad.

Ze heeft een podcast gemaakt, getiteld “Gedwongen”en er is op grond daarvan ook een tentoonstelling geplaatst in het Nationale kamp Amersfoort.

Vervolgens heeft ze het boek “Te werkgesteld”uitgebracht.

Mevrouw Krimp-Schraven heeft o.a. de heren Jan de Louter en Ben Tesink geinterviewd. Beide heren hebben in het verschrikkelijke Kamp Rees gezeten.

Ben Tesink wordt genoemd in de Podcast en de tentoonstelling in Amersfoort en Jan de Louter wordt genoemd in het boek “Tewerkgesteld”.

.

** De podcast ;

Bevel! Miljoenen Europese mannen moesten zich tijdens de Tweede Wereldoorlog melden om dwangarbeid te doen voor Duitsland. Na thuiskomst werd er vaak nauwelijks nog over gesproken. In de vijfdelige serie Gedwongen vertellen de laatste getuigen over de Arbeitseinsatz. In de negentig zijn ze inmiddels. Ze vertrokken als tiener en werden maanden- soms zelfs jarenlang tewerkgesteld. Zo werden ze volwassen in de snelkookpan van de oorlog. Voor welke dilemma’s kwamen ze te staan? En wat doet dwang met een mens?

In de vijfdelige serie Gedwongen van het Nationaal Comité 4 en 5 mei en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies vertellen de laatste getuigen over de Arbeitseinsatz.

In de podcast spreekt radiomaker Tjitske Mussche met vijf mannen die tijdens de oorlog dwangarbeider zijn geweest: Co Knuppelder, Ben Tesink, Wim Missel, Cor van Dijk en Pieter Bouma.

AFLEVERING 1

Co, Cor, Pieter, Wim en Ben zijn doodgewone tieners. In hun vrije tijd zijn ze te vinden op het voetbalveld of de jeugdvereniging, of ze hebben stiekeme afspraakjes. Maar dan begint de oorlog. Wim maakt de bombardementen op Rotterdam mee en het huis van de ouders van Ben wordt ingenomen door de Duitsers. Er komen beperkingen voor Joodse studenten en Co ziet met eigen ogen hoe Joodse kinderen worden weggevoerd. Intussen worden steeds meer mannen opgeroepen voor de Arbeitseinsatz, dwangarbeid in nazi-Duitsland. De jongens hebben dan nog geen idee wat dat inhoudt, tot ook zij een bevel krijgen.

AFLEVERING 2

In Duitsland groeit het tekort aan arbeidskrachten en dus worden in Nederland steeds meer mannen opgeroepen om daar te gaan werken. Pieter en Cor doen er alles aan om aan de Arbeitseinsatz te ontkomen. Ben is pas 16 jaar en daarmee te jong voor de oproep, maar hoe lang dat nog zo blijft? De Duitsers worden steeds ongeduldiger en dreigen met zware maatregelen. In Rotterdam worden in november 1944 tijdens een razzia ruim vijftigduizend mannen opgepakt. Wim staat klaar in zijn badpak om te vluchten via het kanaal, maar dan wordt er aangeklopt. Fragmenten Radio Oranje: credits Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

AFLEVERING 3

De vijf jongens zijn verspreid over nazi-Duitsland terecht gekomen en worden tewerkgesteld. Hoe gaan ze om met de dwang? Werken ze mee of tegen? Cor komt heel aardig terecht op een wijnboerderij en gaat nog wekelijks naar de kroeg. Wim en Ben zijn veel slechter af. Intussen rukken de geallieerden op en hoewel dat goed nieuws is, betekent het ook eindeloze bombardementen.

AFLEVERING 4

Het einde van de oorlog lijkt nabij, maar voor de jongens is hij nog ver weg. De bombardementen op Duitse steden blijven doorgaan en ze vrezen voor hun leven. En wat je dan doet? Gekke dingen als bridgen, of zingen. Lichamelijk worden de meeste jongens steeds zwakker. Pieter probeert te vluchten. En dan komen er berichten dat de geallieerden vlakbij zijn. De jongens pakken hun boeltje, of wat er van over is, bijeen en beginnen te lopen.

AFLEVERING 5

Terug in Nederland vraagt bijna niemand naar de ervaringen van de jongens en zelf spreken ze er ook niet graag over. Het leven staat in het teken van de Wederopbouw en de jongens doen daar algauw hard aan mee. Maar dat gaat niet zonder slag of stoot. Ben heeft moeite om op school weer braaf naar zijn leraar te luisteren. Pieter krijgt vervelende vragen als hij vertelt waar hij in de oorlog was. En Cor heeft een groot persoonlijk drama te verwerken. Langzaamaan verdwijnt de oorlog naar de achtergrond, tot het verleden onherroepelijk begint te knagen.

https://gedwongen-tewerkgesteld.nl/podcast/

https://podcastluisteren.nl/pod/Gedwongen-tewerkgesteld-in-Duitsland

Regie, montage, interviews: Tjitske Mussche
Research: Renske Krimp
Eindredactie: Emmie Kollau
Muziek: Darius Timmer
Sounddesign en eindmix: Ruben Dekker
Montage-assistentie: Jesse Gunsing
Advies: Cristan van Emden en Frank van Vree
Productie: Aldus’ producties, Emmie Kollau, Tijl Akkermans, Pao Lien Djie
Ontwerp: Tijl Akkermans, Kars van den Heuvel
Communicatie: Leonie Durlinger

De podcast is mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds en BUMA Music in Motion.
Veel dank aan Cor van Dijk, Co Knuppelder, Pieter Bouma, Wim Missel en Ben Tesink voor het delen van hun verhaal.

.

** De tentoonstelling in Kamp Amersfoort.

In het ondergrondse museum van Nationaal Monument Kamp Amersfoort is sinds januari de nieuwe wisseltentoonstelling ‘Gedwongen’ te zien.

Ongeveer een half miljoen Nederlandse mannen is tussen 1942 en 1945 als dwangarbeider ingezet in de Duitse industrie, ter vervanging van Duitse mannen die dienst deden aan het front. Mannen die probeerden aan de verplichte Arbeitseinsatz te ontkomen werden onder meer in Kamp Amersfoort opgesloten en alsnog op transport naar Duitsland gezet. Circa 30.000 mannen overleefden de slechte leef- en werkomstandigheden, besmettelijke ziekten en geallieerde bombardementen niet. Daarmee is deze dwangarbeid ook het verhaal van gemis en onzekerheid.

Het verhaal van deze dwangarbeiders is decennialang onderbelicht gebleven. In de tentoonstelling vertellen ex-tewerkgestelden over hun ervaringen aan de hand van persoonlijke voorwerpen, memoires, foto’s en audioverhalen. De tentoonstelling is ontwikkeld samen met het Nationaal Comité 4 en 5 mei en het NIOD en is onderdeel van het groter project ‘Gedwongen – Tewerkgesteld in Duitsland’. Dit bestaat naast de tentoonstelling o.a. uit meerjarig onderzoek, een online graphic novel en een podcast. 

De wisseltentoonstelling is te zien tot en met januari 2025. 

Openingstijden:  Dinsdag t/m zondag 11 tot 17 uur. Tijdens de vakantie 10 tot 17 uur.

Toegangsprijzen: Volwassenen: 13 euro, jongeren (8-18 jaar): 6,50 euro, kinderen gratis.

Tentoonstelling 'Gedwongen' in het museum van Nationaal Monument Kamp  Amersfoort - VVV Amersfoort

.

.

** Het boek “Tewerkgesteld”.

Arbeitseinsatz

‘Jij hebt voor de Duitsers gewerkt,’ kregen vele mannen bij thuiskomst te horen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren ruim 500.000 Nederlanders, veelal gedwongen, tewerkgesteld geweest voor nazi-Duitsland in de Arbeitseinsatz. Terug in Nederland kregen velen van hen al snel het gevoel dat ze maar beter hun mond konden houden.

Pijnlijke geschiedenis

Over de lotgevallen van deze mannen is maar weinig bekend. Ze kwamen terug uit ‘het land van de vijand’ met de meest uiteenlopende ervaringen. De een had ondervoed zware graafwerkzaamheden moeten verrichten in de vrieskou en sprak over ‘werken als een slaaf’. Een ander memoreerde dat hij het ‘voor geen goud had willen missen’. Vele mannen maakten zware bombardementen mee en stonden doodsangsten uit in de schuilkelders. 

Welke herinneringen gaven de mannen door en waarover zwegen zij liever? Renske Krimp-Schraven sprak tientallen tewerkgestelden en las honderden dagboeken en memoires. In Tewerkgesteld brengt ze de ervaringen met de Arbeitseinsatz tot leven en maakt ze duidelijk hoe de Nederlandse samenleving en de mannen zelf met deze pijnlijke geschiedenis zijn omgegaan.

Over de auteur

Renske Krimp-Schraven is historicus en werkt als onderzoeker aan een gezamenlijk onderzoeksproject van het Nationaal Comité 4 en 5 mei en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies over de herinnering van Nederlanders die in het kader van de Arbeitseinsatz werden tewerkgesteld. 

Illustratie omslag door Max Philippi

Het boek is in alle grote boekwinkels te koop.

Prijs ; € 29,90

Tewerkgesteld
EAN-code:
9789024464913

Aantal pagina’s: 286

Bindwijze: Gebonden